در سال‌های گذشته عوامل زیادی باعث افزایش چشمگیر آمار طلاق در کشور شده است. طلاق پدر و مادر می‌تواند یکی از تلخ‌ترین اتفاقاتی باشد که کودکان تجربه می‌کنند. باتوجه‌به آسیب پذیری بالای این قشر از جامعه، تأثیر طلاق بر کودکان نیز غیر قابل چشم پوشی است. طلاق والدین ممکن است عواقبی همچون افسردگی، احساس بلاتکلیفی و احساس تنهایی را در فرزندان ایجاد کند.
اما به‌طورکلی کودکان تاب آور هستند و با هوشیاری هر یک از والدین، افزایش مطالعه در این زمینه و استفاده از کمک متخصصان، می‌توان از بحران طلاق به‌سلامت عبور کرد.
بررسی تأثیر طلاق بر کودکان
عوارض طلاق روی فرزندان می‌تواند دائمی یا موقتی باشد؛ ازاین‌رو کمک گرفتن از مشاوران با تجربه و دلسوز علاوه بر کاستن این عوارض می‌تواند در التیام بخشیدن به آن‌ها و درمان آسیب‌ها مؤثر واقع شود. برخی از اثرات طلاق بر فرزندان شامل موارد زیر هستند:
ترس از ترک شدن
اولین ترسی که به سراغ فرزندان طلاق می‌آید ترس از ترک شدن است زیرا بعد از طلاق والدین، یکی از آن‌ها در خانه حضور ندارد و به همین دلیل کودک یا نوجوان می‌ترسد که پدر یا مادرش نیز او را تنها بگذارد.
افسردگی
ازآنجاکه بعد از طلاق و جدایی، فرزندان حمایت یکی از والدین خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند تحت حمایت هم زمان پدر و مادر خود در محیط خانه قرار بگیرند دچار افسردگی می‌شوند که گاهی افسردگی آن‌ها بسیار حاد و شدید می‌شود.
احساس بی‌اعتمادی نسبت به آینده
ازآنجاکه کودک طلاق در زمانی کوتاه حضور پدر یا مادر خود را از دست می‌دهد و به یکباره مجبور می‌شود با یکی از والدین خود زندگی کند نسبت به آینده بی‌اعتماد می‌شود و احساس ناامنی می‌کند.
پرخاشگری و احساس خشم
بسیاری از کودکان طلاق بعد از دیدن جدایی و از هم پاشیدن رابطه پدر و مادر خود دچار خشم می‌شوند و رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند. این رفتارها در نوجوانان شایع‌تر هستند.
اضطراب و نگرانی
ازآنجاکه کودکان طلاق شاهد مشاجره پدر و مادر خود هستند و از این بابت کاری از دستشان برنمی‌آید دچار اضطراب و نگرانی می شوند. افزون بر این، ممکن است بعد از طلاقِ والدین، به کودک وظایف بیشتری محول شود و همین تغییرات بزرگ و ناگهانی موجب اضطراب و نگرانی او گردد.
احساس گناه
در بیشتر موارد فرزندان طلاق خود را عامل جدایی والدینشان می‌دانند و فکر می‌کنند علت دعوا و مشاجره آن‌ها انجام کار یا حرفی است که کودک یا نوجوان به پدر یا مادر خود گفته است.
احساس بلاتکلیفی
بسیاری از کودکان طلاق در هنگام بحث و مشاجره والدین خود نمی دانند که باید طرف کدام یک از آن ها را بگیرند و از طرفی می ترسند جانبداری نادرستی انجام دهند و به همین علت دچار سردرگمی و بلاتکلیفی می شوند.
تنهایی و انزوا
کودکان طلاق به دلیل داشتن افسردگی علاقه بسیاری به تنهایی و انزوا دارند و نمی‌توانند؛ مانند دیگر هم سن و سالان خود ارتباط مؤثر برقرار نمایند.
احساس غم و ناراحتی
فرزندان طلاق با مشاهده خانواده ازهم‌پاشیده شده خود دچار غم و اندوه می‌شوند و چون نمی‌توانند برای سروسامان دادن وضع خانواده‌شان کاری انجام دهند رنج می‌کشند.
احساس طردشدن
توجه داشته باشید پدر یا مادر پس از طلاق به صورت فیزیکی در کنار فرزند خود حضور ندارد و همین عامل سبب ایجاد حس طرد شدگی در فرزندان طلاق می‌گردد. به علاوه پس از طلاق ممکن است کودک یا نوجوان از دیدن خانواده یا نزدیکان یکی از والدین خود محروم شود و این قطع رابطه حس طردشدگی را در او افزایش دهد.
طلاق یا تحمل زندگی به خاطر فرزندان
بسیاری از والدین وجود دارند که برای جلوگیری از عوارض طلاق و آسیب‌های آن بر فرزندان خود همچنان در محیط ناسالم خانواده به زندگی ادامه می‌دهند و به عبارتی دیگر زندگی‌شان را به‌خاطر وجود بچه‌ها تحمل می‌کنند. درصورتی‌که ادامه دادن زندگی مشترک ناموفق علاوه بر ایجاد آسیب در روابط زوجین، بر روی سلامت روانی و جسمی فرزندان نیز اثر منفی خواهد داشت. این اثرات منفی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- افت تحصیلی یا ترک تحصیل
- پرخاشگری و دعوا با همسالان
- انزوا و عدم توانایی ارتباط‌گیری با سایرین
- استرس و اضطراب
- ارتکاب جرم
- نداشتن اعتمادبه‌نفس و احساس سرخوردگی
- اعتیاد به مواد مخدر
- خودکشی
- رابطه جنسی زودهنگام
- بیماری‌های جسمی، روحی و افسردگی شدید
بنابراین توصیه می‌شود اگر تنها اختلاف نظر و رفتار در میان زوجین وجود دارد این مشکل را نزد یک روان‌شناس مطرح نمایند و درصدد حفظ و اصلاح ازدواج خود باشند اما چنانچه در خانواده خشونت‌های خانگی، خشونت‌های کلامی، اعتیاد، خیانت همسر و یا مواردی از این دست وجود دارند؛ بهترین گزینه طلاق می‌باشد؛ زیرا جدایی می‌تواند اثرات منفی یک ازدواج ناموفق بر سلامت روحی روانی فرزندان را تا حدودی کاهش دهد.
بهترین سن فرزندان برای طلاق چقدر است؟
درست است که نمی‌توان از تأثیر طلاق بر سلامت روان فرزندان غافل شد؛ اما روان‌شناسان به این نتیجه رسیده‌اند که اگر جدایی والدین در سنین کم‌خطرتری انجام شود عواقب کمتری نیز به دنبال خواهد داشت. بنابراین به توصیه این افراد چنانچه جدایی و طلاق والدین قبل از سه سالگی و مخصوصاً در دوران نوزادی فرزندان خانواده انجام شود عوارض آن تأثیر اندکی بر کودک خواهند گذاشت.
طلاق در سنین ۶ تا ۱۸ سالگی فرزندان نیز آسیب‌های عاطفی و تأثیرات ناگواری بر روی فرزندان به وجود می‌آورند و اغلب کودکان طلاق، خود را مقصر و گناهکار جدایی پدر و مادرشان متصور می‌شوند اما جلسات مشاوره می‌تواند اثرات طلاق بر فرزندان را کاهش دهد.
به خاطر داشته باشید بدترین زمان طلاق والدین هنگامی است که فرزندان آن‌ها بیشتر از ۱۸ سال دارند زیرا این اتفاق می‌تواند روابط فرزندان با یکدیگر را دچار مشکل کند و یا باعث شود هریک از فرزندان در زندگی شخصی و ازدواج خود مسائل ناخوشایندی را تجربه نماید. علاوه بر این فرزندان بالغ حتماً علت طلاق والدین خود را جستجو می‌کنند و می‌خواهند بدانند چه چیزی باعث جدایی والدینشان بعد از این همه سال شده است.
فواید طلاق برای فرزندان
بسیاری از افراد تصور می‌کنند طلاق تنها دارای تأثیر منفی بر روی فرزندان است؛ اما تحقیقات نشان داده‌اند برخی از فرزندان طلاق به علت کاهش تنش‌های شدید و دائمی میان پدر و مادر خود بسیار آرام‌تر از زمانی هستند که در محیط خانواده مدام شاهد دعوا و کشمکش‌های والدین خود بودند و پرخاشگری در بعضی از آن‌ها مقداری کمتر شده است.
علاوه بر این در برخی از موارد، طلاق والدین باعث خودکفایی کودکان شده است و در نتیجه فرزندانی به بار آمده‌اند که کمتر به دیگران متکی هستند.
همچنین فرزندان طلاق معمولاً به دلیل داشتن تجربه تلخ از ازدواج پدر و مادرشان در امر ازدواج خود وسواس بیشتری به خرج می‌دهند و معمولاً ازدواج سالم‌تری دارند و نیز بسیاری از آن‌ها می‌توانند رابطه بهتری با فرزندان خود برقرار نمایند.
البته فراموش نکنید همهٔ این موارد تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که همکاری والدین بعد از طلاق به‌درستی انجام شود و پدر و مادر به خاطر فرزندانشان هم که شده با یکدیگر ارتباط مؤثر داشته باشند و از لج و لجبازی با یکدیگر دست بردارند.
رفتار درست با کودکان طلاق
از آن جا که بچه‌های طلاق بیشتر در معرض ناهنجاری، پرخاشگری و بزهکاری هستند لازم است در رفتار با آن‌ها نکاتی را رعایت کرد. به‌عنوان‌مثال نباید این فرزندان را در جایگاه قضاوت قرارداد و از آن‌ها خواست که طرف مادر یا پدر خود را بگیرند. همچنین می‌بایست کودکان و نوجوانان طلاق را تا حد ممکن از دعوا دورنگه داشت و به آن‌ها عشق ورزید.
توجه داشته باشید نباید از همسر سابق خود در مقابل فرزندتان بد بگویید و مانع ارتباط او با فرزندتان نشوید. هیچ‌گاه کودک خود را مجبور نکنید دروغ بگوید و اگر می‌خواهید مجدداً ازدواج کنید از همان ابتدا فرزندتان را با شخصی که قصد دارید با او ازدواج کنید آشنا نمایید. حتماً فرزندتان را در تصمیم‌گیری‌ها شریک کنید و از او بخواهید راجع به احساساتش صحبت نماید.
چند توصیه مهم قبل از اقدام به جدایی
خانواده یکی از کوچک‌ترین واحدهای اجتماع است که مثبت یا منفی بودن روابط اعضای آن با یکدیگر روی جامعه نیز اثر می‌گذارد و اگر این واحد کوچک متلاشی شود والدین یا فرزندان طلاق می‌توانند اثرات نامطلوبی را در جامعه ایجاد کنند.
علاوه بر این، مشکلات اقتصادی، روانی، عاطفی و اجتماعی در زوج‌های متارکه کرده و فرزندان آن‌ها نسبت به اعضای یک خانواده با ثبات بیشتر مشاهده می‌شوند. به همین علت لازم است قبل از اقدام به جدایی به نکات زیر توجه کنید و پس از آن تصمیم بگیرید.
- حتماً به یک مشاور خانواده مراجعه کنید و مشکل خود را با او در میان بگذارید.
- سعی کنید اتفاقات و دلایلی را که باعث علاقه شما به همسرتان شده است به خاطر بیاورید و سعی کنید دوباره مانند قبل او را دوست داشته باشید برای این کار توصیه می‌شود والدین زمانی را بدون حضور فرزندان خود سپری نمایند.
- از همسرتان بخواهید نقاط ضعف و قوت شما را بر روی کاغذی بنویسد تا شما مشکلات رفتاری و ارتباطی خود را اصلاح نمایید و نقاط قوت خود را تقویت کنید.
- از همسرتان بخواهید عادت‌های آسیب زننده به بنیان خانواده را اصلاح کند.
- اشتباهات همسر خود را ببخشید و به او فرصت جبران بدهید.
- دست از لج و لجبازی با یکدیگر و خانواده‌هایتان بردارید و از خانواده همسرتان برای برطرف‌کردن مشکلات کمک بخواهید.
- چنانچه هر یک از والدین دچار اعتیاد مواد مخدر یا مشروبات الکلی هستند تلاش کنید از طریق یک مرکز مشاوره ترک اعتیاد این مشکل را برطرف نمایید.
- برای حل اختلافات زناشویی با یکدیگر صحبت کنید و هر دو به نفع دیگری کمی تغییر موضع دهید.
- خشم و عصبانیت خود را کنترل کنید و به‌دوراز هیجان مشکلات خود را بررسی نمایید.
- در هنگام دعوا و مشاجره تنها بر روی مشکل پیش آمده تمرکز کنید و حرف خانواده یا مشکلات قبلی را پیش نکشید.
امیدواریم با انجام این توصیه ها روابط خانوادگی خود را تغییر دهید و زندگی بهتری داشته باشید.
معرفی کتاب های کاربردی در زمینه طلاق و تاثیر آن بر روی فرزندان
با مطالعه می‌توان آگاهی خود را نسبت به کلیه مسائل افزایش داد و مسئله طلاق نیز از این قانون مستثنی نیست. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم قبل از اقدام به جدایی کتاب‌های زیر را مطالعه کنید.
- کاش پیش از طلاق می‌دانستم به نگارش گری چاپمن و ترجمه زهرا استادیار، انتشارات جمال
- سازگاری در خانواده‌های طلاق به نگارش فاطمه آذرسای، سمیرا حیدریان و محبوبه کاظمی میرکی، موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان
- فرزندان طلاق از نوزاد تا هفده ساله به نگارش ام. گری نیومن و پاتریشیا رمانوسکی با ترجمه فرناز فرود، انتشارات صابرین
- آسیب های طلاق بر فرزندان به نگارش معصومه کشاورز معظم، انتشارات جالیز
- طلاق، پایان یا آغاز؟ به نگارش پویان رجبی و مجتبی معراجی، انتشارات طاق بستان
خلاصه مطلب
اگرچه بروز مواردی مانند ترس از ترک شدن، افسردگی، احساس بی اعتمادی نسبت به آینده، پرخاشگری و احساس خشم، اضطراب و نگرانی، احساس گناه، احساس بلاتکلیفی، تنهایی و انزوا، احساس غم و ناراحتی و احساس طرد شدن آسیب و تاثیر طلاق بر کودکان به‌حساب می‌آیند؛ اما در صورت داشتن روابط صحیح والدین بعد از جدایی می‌توان به فواید طلاق مانند کاهش پرخاشگری و اضطراب، خودکفایی و استقلال، داشتن ازدواج سالم‌تر و ارتباط‌گیری بهتر با اعضای خانواده در زندگی زناشویی اشاره کرد. البته توصیه تمامی مشاوران اصلاح و تقویت بنیان خانواده است اما در موارد بسیار حاد هیچ مشاوری بر تحمل زندگی به خاطر فرزندان تأکید نمی‌کند.
بهترین سن طلاق در خانواده نیز قبل از تولد فرزندان یا پیش از سه سالگی آن هاست و جدایی والدین زمانی که فرزندان بالغ شدند و حتی زندگی شخصی خود را تشکیل دادند جز در موارد خاص پیشنهاد نمی شود.
اما نکته مهم این است که تلاش کنید روابط زناشویی خود را بهبود بخشید و پایه های زندگی خود را مستحکم تر نمایید تا هرگز نیازی به طلاق نداشته باشید و اصلا به عوارض طلاق برای فرزندان فکر نکنید.
