بررسی قانون قاچاق کالا و ارز بر اساس مصوب ۱۳۹۲
قاچاق کالا و ارز یک مسئله مهم است که برای کشورها چالش‌های اقتصادی و امنیتی را به همراه دارد. به همین دلیل، حکومت‌ها همواره تلاش می‌کنند با ایجاد سازوکارهای فنی، این معضل را کنترل کنند و همچنین مجازات‌هایی را برای خاطیان در نظر بگیرند.
در این مقاله، ما به صورت خلاصه به بررسی قاچاق کالا و ارز از دیدگاه قضایی می‌پردازیم.
تعریف و عنصر مادی قاچاق کالا و ارز
قاچاق کالا و ارز به معنای فراهم کردن ورود یا خروج کالا و ارز با نقض قوانین و مقررات قانونی است. این فعالیت می‌تواند در مرزهای ورودی و خروجی کشور یا داخل کشور صورت گیرد. به عنوان مثال، ورود یا خروج غیرمجاز کالا از مرزهای جنوبی کشور از طریق کشورهای حاشیه خلیج فارس یا ورود و خروج غیرمجاز کالا یا ارز از جزیره قشم هر دو به عنوان قاچاق در نظر گرفته می‌شوند.
این نقض قوانین شامل عدم اخذ مجوزهای لازم و نیز رعایت نکردن مقررات و ضوابط گمرکی مرتبط با آن کالا است. همچنین، در صورتی که مجوزی دریافت شده باشد، اما مقدار واردات یا صادرات کالا در اظهارنامه با مقدار واقعی متفاوت یا بیشتر از اظهارنامه باشد، همچنان به عنوان قاچاق محسوب می‌شود و طبق مقررات قاچاق کالا و ارز پیگیری می‌شود.
تقسیم‌بندی کالاهای قاچاق
- کالاهای ممنوع
این دسته شامل کالاهایی است که ورود یا خروج آنها به دلیل ملاحظات شرعی یا امنیتی مجاز نمی‌باشد. مثال‌هایی از این کالاها عبارتند از مشروبات الکلی و مواد مخدر صنعتی یا سنتی. در صورت کشف این کالاها، آنها معدوم شده و برای استفاده دارویی در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرند. شخص واردکننده یا صادرکننده این کالاها بر اساس قوانین مربوطه مجازات می‌بینند، که می‌تواند شامل حبس و جزای نقدی باشد.
- کالاهای مجاز مشروط
این دسته شامل کالاهایی است که برای ورود یا خروج آنها نیاز به کسب مجوز خاص از مراجع ذی‌ربط دارد. مثال‌هایی از این کالاها شامل سلاح و مهمات است. بدون اخذ مجوز، امکان ورود یا صادرکردن این کالاها وجود ندارد. قوانین مربوط به این کالاها سختگیرانه‌تر است و مجازات‌های سنگین‌تری در نظر گرفته می‌شود.
- کالاهای مجاز
این دسته شامل کالاهایی است که برای ورود یا خروج آنها نیاز به اخذ مجوز خاصی ندارد. با رعایت تشریفات گمرکی و با راهنمایی مشاوره حقوقی و رعایت سایر ضوابط مربوطه، می‌توان به کشور وارد یا از کشور صادر کرد. مثال‌هایی از این کالاها شامل مواد غذایی، پوشاک و سایر اقلام می‌باشد. در صورت قاچاق این کالاها، مجازات اصلی عمدتاً جزای نقدی است.
توجه: مرجع تجدید نظر در مورد آرا و تصمیمات دادگاه‌ها در قضایای قاچاق کالا و ارز، برابر آیین دادرسی کیفری می‌باشد. مرجع تجدید نظر از آرا و تصمیمات صادره از شعب بدوی سازمان تعزیرات حکومتی در هر استان است و در صورت لزوم، می‌توان از طریق دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی اعتراض کرد.
روند رسیدگی به جرایم قاچاق کالا و ارز
- بررسی ابتدایی
در صورت تشکیل شبهه قاچاق کالا یا ارز توسط مراجع انتظامی، نهادهای گمرکی یا مراجع مالی، پرونده به شعبه رسیدگی‌کننده سازمان تعزیرات حکومتی ارجاع داده می‌شود. در این مرحله، شعبه مسئول بررسی اولیه پرونده است و مدارک و شواهد مربوطه بررسی می‌شوند.
- رسیدگی به پرونده
پس از بررسی ابتدایی، شعبه رسیدگی‌کننده در صورت صلاحدید خود، پرونده را به تفحص می‌گیرد و تحقیقات بیشتری را آغاز می‌کند. این شامل جمع‌آوری اطلاعات، شناسایی متهمان، بررسی اسناد مالی، شنود تلفنی و همچنین هرگونه تحقیقاتی است که ممکن است در روند پرونده مورد نیاز باشد.
- صدور حکم
پس از انجام تحقیقات و جمع‌آوری شواهد، شعبه رسیدگی‌کننده باید ظرف یک ماه به موضوع رسیدگی کرده و حکم مقتضی را صادر کند. در صورتی که زمان بیشتری برای رسیدگی لازم باشد، باید مقام مافوق در جریان قرار گیرد و به وی تکلیف شود.
- رسیدگی به متهمان متعدد
اگر متهمان در پرونده قاچاق متعدد وجود داشته باشند و رسیدگی به اتهام یکی یا برخی از آنها در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی باشد، در مرجع قضایی نیز به اتهام سایرین رسیدگی می‌شود، حتی اگر در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی باشد.
- ارجاع پرونده به مراجع قضایی
اگر پس از ارجاع پرونده به سازمان تعزیرات مشخص شود که رسیدگی به اتهام در صلاحیت آن نبوده و در صلاحیت مرجع قضایی است، شعبه رسیدگی‌کننده سازمان تعزیرات مکلف است پرونده را به مرجع قضایی صلاحیت‌دار ارسال کند.
- تجدیدنظرخواهی
جهات تجدیدنظرخواهی از آرا و تصمیمات صادره از شعب رسیدگی‌کننده به قاچاق کالا و ارز اعم از سازمان تعزیرات حکومتییا مراجع قضایی صلاحیت‌دار بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری امکان پذیر است.
- مقررات مربوط به ارزش کالا و ارز
در صورتی که مرجع رسیدگی‌کننده سازمان تعزیرات باشد و ارزش کالای قاچاق کشف شده کمتر از بیست میلیون ریال باشد، رای قطعی صادر می‌شود و مهلت تجدیدنظر نیز بیست روز است. اما اگر ارزش کالا بیش از صد میلیون ریال باشد، صدور قرار وثیقه توسط شعبه رسیدگی‌کننده الزامی است.
مجازات قاچاق کالا و ارز
مجازات قاچاق کالا و ارز به شرح زیر است: در صورت قاچاق کالای مجاز و شخص قاچاق‌کننده حقیقی بودن، کالا به نفع دولت ضبط می‌شود و جزای نقدی برابر یک تا دو برابر ارزش مکشوفه کالا قاچاق، به علاوه ضبط کالا، برای شخص قاچاق‌کننده تعیین می‌شود. اما در صورت قاچاق کالای مجاز و شخص قاچاق‌کننده حقوقی بودن، کالا به نفع دولت ضبط می‌شود و جزای نقدی برابر دو تا چهار برابر ارزش مکشوفه کالا قاچاق، به علاوه ضبط کالا، برای شخص قاچاق‌کننده تعیین می‌شود.
در مورد قاچاق ارز، در صورت قاچاق ارز و شخص قاچاق‌کننده حقیقی بودن، ارز به نفع دولت ضبط می‌شود و جزای نقدی برابر یک تا دو برابر ارزش ارز قاچاق شده، برای شخص قاچاق‌کننده تعیین می‌شود. اما اگر قاچاق ارز توسط شخص حقوقی صورت گیرد، ارز به نفع دولت ضبط می‌شود و جزای نقدی برابر دو تا چهار برابر ارزش ارز قاچاق شده، برای شخص قاچاق‌کننده تعیین می‌شود.
در مورد کالاهای ممنوع، در صورت قاچاق آنها و بر اساس ارزش عرفی، کالا ضبط می‌شود و جزای نقدی بین دو تا ده برابر ارزش عرفی کالا، برای شخص قاچاق‌کننده تعیین می‌شود. همچنین، کالای کشف شده ممکن است معدوم شود یا برای مصارف دارویی به مراجع مربوطه اختصاص یابد.
