جزئیات قانون جدید تقسیم ترکه
تقسیم ترکه از گذشته تاکنون جزو مسائل چالشی بوده و باعث اختلافات زیاد و طولانی مدت بین خویشاوندان نزدیک شده است. از این رو قانون شرایطی را برای تقسیم اموال و حقوق به جا مانده از متوفی وضع کرده است. از طرفی شرایط وصیت‌نامه متوفی نیز بر آن تاثیرگذار است. در این مقاله کوتاه جزئیات قانون جدید تقسیم ترکه مورد بررسی قرار می‌گیرد. با ما همراه باشید.
مفهوم تقسیم ترکه
ترکه به معنای کلیه اموال، حقوق، مطالبات و بدهی‌هایی است که از متوفی برای وراث به جا مانده است. ترکه مثبت به معنی تمام اموال، حقوق و مطالبات به جا مانده از متوفی و ترکه منفی به معنی تمام بدهی‌ها و دیون متوفی است. تقسیم ترکه به معنای تقسیم و انتقال ترکه بین وارثان متوفی به نسبت سهم‌الارث آنان است.
انتقال ترکه سه حالت دارد؛ در قبول ترکه مطلق تمام ترکه مثبت و منفی به وارث منتقل می‌شود. در قبول ترکه مشروط وارث در صورتی ارث را قبول می‌کند که تمام ترکه تحریر شده و ترکه مثبت و منفی مجزا شود. در حالت سوم که رد ترکه نام دارد وارث می‌تواند از قبول ترکه، چه مثبت و چه منفی امتناع کند.
تحریر ترکه
یکی از مراحل تقسیم ترکه تحریر ترکه است که طبق ماده 206 قانون امور حسبی چنین تعریف شده است: «مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.»
برای تحریر ترکه صورتی نوشته می‌شود که باید شامل این موارد باشد:
- توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن
- تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلاآلات
- مبلغ و نوع نقدینه
- بهاء و نوع برگ‌های بهادار
- اسناد با ذکر خصوصیات آن‌ها
- نام رقبات غیرمنقول
طبق ماده 215 قانون امور حسبی: «مطالبات و بدهی متوفی که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگ‌های مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه مسلم است نیز در صورت ترکه نوشته می‌شود.»
بر طبق ماده 207 این قانون: «درخواست تحریر ترکه از ورثه یا نماینده قانونی آن‌ها و وصی برای اداره اموال پذیرفته می‌شود.» یعنی یک یا چند تن از وارثان، نماینده قانونی و وصی اموال می‌توانند برای تحریر ترکه از مراجع صالح و مورد پذیرش قانون امور حسبی درخواست رسمی دهند. برای سهولت در این امر می‌توان به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به عنوان مرجع صالح مراجعه نمود.
مدارک لازم برای تقسیم ترکه و مرجع صالح برای رسیدگی
برای هر امر قانونی باید مدارکی به درخواست موردنظر ضمیمه گردد. برای درخواست تقسیم ترکه علاوه‌بر دادخواستی که به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه می‌شود، مدارکی همچون گواهی انحصار وراثت، لیست اموال و دارایی‌ها و بدهی‌ها و دیون متوفی برای تحریر ترکه و مشخص کردن سهم‌الارث هر یک از وارثان نیاز است.
طبق ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی: «دعاوی راجع به ترکه متوفی اگرچه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می‌شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.»
گاهی لازم است برای تقسیم ترکه، از دستور فروش ملک مشاع استفاده شود. این درحالی است که وارثان بر سر اموال مشاع غیرقابل افراز توافق ندارند. در این صورت با حکم دادگاه مزایده برگزار شده و مال مشاعی فروخته می‌شود. پس از پرداخت هزینه‌های دادرسی و اجرای احکام کسر شده و مابقی بین وارثان تقسیم می‌شود.
مالیات بر ارث
مالیات بر ارث زمانی دریافت می‌شود که اموالی برای وارث به جا مانده و برای تصرف یا فروش آن ابتدا باید مالیات سهم‌الارث خود را پرداخت نماید. وارث یا نماینده قانونی وی، شش ماه پس از فوت فرصت دارند برای تعیین وضعیت مالیات بر ارث خود به اداره دارایی محل سکونت متوفی مراجعه نماید.
یکی از تفاوت‌های اصلی قانون جدید تقسیم ترکه با قانون قبل، در مورد مالیات بر ارث است. در قانون جدید قانون‌گذار تلاش کرده با رفع محدودیت‌ها و کاهش نرخ مالیات بر ارث، شرایط پرداخت را تسهیل نماید. با این امید که بتواند موارد فرار مالیاتی را کاهش داده و درآمد دولت را از مالیات بر ارث افزایش دهد. به عنوان مثال در قانون قبل تفاوت بین طبقات مختلف که از متوفی ارث می‌برند زیاد بود. یعنی طبقات پایین‌تر باید مالیات بیشتری پرداخت می‌کردند. به عبارت دیگر وراث دورتر از متوفی به لحاظ سببی یا نسبی، مالیات بیشتری پرداخت می‌کردند. این مساله در قانون جدید تقسیم ترکه همگن‌تر و منسجم‌تر شده است.
تفاوت مهم دیگر این است که دیگر لازم نیست برای تعیین نرخ مالیات بر ارث، تمام دارایی‌های متوفی تقویم و ارزش‌گذاری شود. در این قانون نرخ مالیات بر‌اساس انواع مختلف دارایی (منقول/غیرمنقول) متوفی تعیین می‌شود نه بر مبنای کل دارایی‌های وی!
بنابراین اگر ورثه امکان پرداخت کل مالیات را به‌صورت یکجا نداشته باشند، می‌توانند بر‌اساس نوع دارایی تقسیم‌بندی نمایند. اگرچه طبق نظر کارشناسان برخی تغییرات قانون جدید تقسیم ترکه غیرقابل توجیه است. به عنوان مثال در قانون قبل معافیت مالیاتی تحت شرایطی از جمله محجور یا معلول بودن وراث طبقه اول، تا 50 میلیون ریال اعمال می‌شد. این مورد در قانون جدید حذف شده که علت دقیق آن مشخص نیست.
سوالات متداول
- تقسیم ترکه چیست؟ ترکه به معنای اموال، حقوق، مطالبات، دیون و بدهی‌های به جا مانده از متوفی است. تقسیم ترکه یعنی صورت کامل این اموال مشخص شده و بین وارثان بر‌اساس سهم‌الارث آن‌ها تفکیک و منتقل شود.
- نحوه تقسیم ترکه چگونه است؟ تقسیم ترکه به سه نوع قبول مطلق ترکه، قبول مشروط ترکه و رد ترکه طبقه‌بندی می‌شود. برای این منظور اولین مرحله، تحریر تمام ترکه از جمله ترکه مثبت و منفی متوفی است.
- قانون جدید تقسیم ترکه چه تفاوت‌هایی دارد؟ از جمله تفاوت‌های قانون جدید تقسیم ترکه، تغییراتی در مالیات بر ارث، نحوه محاسبه و نحوه تخصیص آن بین وارثان است. همچنین برخی معافیت‌های مالیاتی نیز حذف شده است. دیگر اینکه لازم نیست برای تعیین مالیات تحریر ترکه به طور کامل صورت گیرد، بلکه نرخ مالیات به صورت مجزا بر‌اساس نوع اموال تعیین می‌شود.
- مدارک لازم برای تقسیم ترکه؟ علاوه‌بر دادخواست مبنی بر تقسیم ترکه، گواهی انحصار وراثت و لیست تمام دارایی‌ها و بدهی‌ها جهت تحریر ترکه و تعیین سهم‌الارث هر یک از وارثان ضروری است.
